Vaak wordt van koolhydraten gedacht dat ze ongezond zijn. Koolhydraten zijn opgebouwd uit suikers, en dit zijn dikmakers. Deze gedachte is deels onterecht. Suikers vormen de energiebron voor een onmisbaar orgaan in ons lichaam, de hersenen. Waarom zijn suikers eigenlijk zo belangrijk om ons brein draaiende te houden? En kunnen we alle soorten suiker hiervoor gebruiken?

Auteur Renee Clausing

Energievreter

Het
is maar een klein onderdeel van ons lichaam, maar ze zijn o zo belangrijk: de
hersenen. Hoewel dit orgaan maar twee procent van ons totale lichaamsgewicht in
beslag neemt, is het één van de grootste energieverbruikers in het lichaam. Het
brein verbruikt wel twintig procent van onze energie wat bij een volwassen man
gelijk staat aan ongeveer 14,6 Watt. Dit is bijna het dubbele van wat de
gemiddelde spaarlamp verbruikt. Om de hersenen draaiende te houden, moet deze
energie voortdurend worden aangeleverd. Een lamp kan worden aangesloten op
stroom om energie te krijgen, maar waar halen wij energie vandaan? Juist, eten.
Om precies te zijn, zijn er drie soorten voedingsstoffen die ons kunnen
voorzien van energie: koolhydraten, vetten en eiwitten. Van deze drie zijn
koolhydraten de belangrijkste energieleverancier voor ons lichaam. Gek, denk je
misschien, aangezien vetten de meeste calorieën per gram bevatten.

Zoals
er voor veel dingen een reden is, is er ook een reden voor ons lichaam geweest
om koolhydraten als belangrijkste energiebron te nemen. Koolhydraten kunnen
simpelweg uit één suikermolecuul bestaan – glucose en fructose komen veel voor
in onze voeding – maar het kunnen ook lange ketens zijn van tien of meer
suikermoleculen, zoals zetmeel. De afbraak van koolhydraten is voor ons lichaam
veel gemakkelijker dan de afbraak van vetten. Hierdoor leveren ze uiteindelijk
veel sneller en efficiënter energie. Ook zijn suikermoleculen, in tegenstelling
tot vetten, oplosbaar in water. Dit zorgt ervoor dat suikermoleculen
makkelijker via het bloed worden meegenomen naar hun uiteindelijke bestemming. De
hersenen bijvoorbeeld. 

Glucose versus fructose

Het
klinkt te mooi om waar te zijn dat alle suikers die we binnenkrijgen gebruikt
kunnen worden door ons brein. En inderdaad, glucose is het enige suikermolecuul
dat direct energie kan leveren aan de hersenen. Wanneer de hersenen voldaan
zijn wordt glucose omgezet en opgeslagen als glycogeen wat kan dienen als
langdurige energieopslag. Fructose kan de hersenen niet direct van energie
voorzien. Fructose moet eerst worden omgezet tot glucose in de lever. Het
nadeel hiervan is dat, wanneer de hersenen al voorzien zijn van genoeg glucose,
fructose niet wordt omgezet in glucose en een aanslag op je lever vormt.

Fotosynthese

Waarom kan het ene suikermolecuul nou wel direct energie leveren aan ons brein, en het andere niet? Hoe komt het nu dat er ooit door ons lichaam voor is gekozen om glucose als primaire brandstof te nemen, en niet fructose? Om hier een antwoord op te vinden gaan we terug in de tijd, zo’n 3,5 miljoen jaar. Jan van Maarseveen, hoogleraar in bio-inspired organic synthesis, legt uit dat de evolutie ons kan helpen een antwoord te vinden op de vraag waarom glucose zo belangrijk is voor onze energie. “3,5 Miljoen jaar geleden verschenen de eerste organismen op aarde die tot fotosynthese in staat waren. Fotosynthese is het proces waarbij CO2 en licht worden omgezet in zuurstof en glucose. Voor die tijd was zuurstof giftig voor de micro-organismen die op aarde leefden”.

Vele
jaren na het ontstaan van fotosynthese verschijnen er organismen die wel tegen
zuurstof kunnen. Als primaire product van de fotosynthese, lag ook glucose voor
deze organismen voor het grijpen. In die tijd was het belangrijk om voedsel te
hebben dat direct beschikbaar was, glucose dus. “Stel dat fructose voor ons
lichaam de primaire energiebron zou zijn, dan zou de beschikbare glucose eerst
moeten worden omgezet tot fructose wat weer energie kost. In tijden dat je
honger lijdt en heel zuinig met je energie moet omgaan, zijn je hersenen het
orgaan dat nog het langst in leven wordt gehouden. Als in dat geval eerst nog
glucose in fructose omgezet zou moeten worden om te kunnen blijven
functioneren, kost dit alleen maar energie”, legt van Maarseveen uit. “Het
leven is gefundeerd op fotosynthese. Hoe dichter je bij de fotosynthese blijft,
hoe minder energie dat kost.”

Geen AH om de hoek

Terwijl
je dit artikel leest, heb je misschien net je ontbijt achter de kiezen, ben je
een lunchafspraak met een vriendin aan het maken, en denk je alweer na over wat
je vanavond gaat koken. Het is voor ons moeilijk voor te stellen om geen drie
maaltijden per dag te eten. Er waren tijden dat dit anders was. “We stammen af
van primaire levensvormen die geen Albert Heijn om de hoek hadden en soms
meerdere dagen zonder voedsel moesten overleven,” gaat van Maarseveen verder,
“Ons lichaam is er daarom op ingesteld dat we kunnen functioneren vanuit
voedsel dat opgeslagen kan worden, zoals glycogeen. Glycogeen is eigenlijk
niets anders dan glucosemoleculen die aan elkaar gekoppeld zijn. Het is dus
logisch dat glucose als primaire energiebron werd gekozen”.

Simpele en complexe
koolhydraten

Voor de broodliefhebbers onder ons is het goed nieuws dat koolhydraten onze hersenen draaiende kunnen houden, brood zit er vol mee. Let wel, niet alle koolhydraten leveren dezelfde voordelen. Om het optimale uit koolhydraatrijke voeding te halen, is het belangrijk om onderscheid te maken tussen twee soorten koolhydraten. Ten eerste heb je simpele, snelle koolhydraten. Deze komen voor in witbrood, tafelsuiker en koekjes. Zoals de naam al aangeeft, worden dit soort koolhydraten snel afgebroken in het lichaam en omgezet in glucose. Het effect hiervan is een snelle stijging van suikers in je bloed. Misschien heb je dit wel eens gemerkt: de sugar rush die je krijgt na het wegwerken van een reep chocola.

Een
ander soort koolhydraten zijn de complexe koolhydraten. Deze vind je in je
volkoren boterham en andere volkoren producten. Complexe koolhydraten zijn
moeilijker af te breken in het lichaam. Dit zorgt voor een meer geleidelijke
vrijlating van glucose in het bloed. Die geleidelijke en stabiele vrijlating
van glucose in het bloed komt weer goed van pas voor de hersenen, die zo
voortdurend energie aangevoerd kunnen krijgen. Een bijkomend voordeel is dat de
sugar rush en de daaropvolgende dip
vermeden worden. Kortom, terwijl simpele koolhydraten je snel energie kunnen
leveren, zijn complexe koolhydraten over het algemeen voedzamer omdat ze je
lichaam en hersenen voor langere tijd van hun energiebehoeften kunnen voorzien.

Suiker, een vriend uit het
verleden

Dat
glucose de meest belangrijk bron van energie is voor onze hersenen kan dus
worden teruggeleid naar duizenden jaren geleden. Het menselijk lichaam is er
heel lang geleden op ingesteld om te kunnen omgaan met voedselschaarste. Met
glucose als belangrijkste energiebron, kunnen de hersenen blijven functioneren
ook in tijden dat er niet drie keer per dag een maaltijd op tafel staat. Nog
altijd is het een sterke eigenschap van ons lichaam om energie te kunnen halen
uit opgeslagen glycogeen. Denk daar de volgende keer eens aan als je hangry gevoelens voelt opkomen.

Over de auteur:
Renee werkt bij Baking Lab en doorloopt daarnaast een stage wetenschapscommunicatie bij het Nederlands Herseninstituut. Ze heeft daarvoor een master in neurobiologie (UvA) met een specialisatie wetenschapscommunicatie (VU) afgerond.